जळगाव लाईव्ह न्यूज । १५ सप्टेंबर २०२२ । आपल्या आयुष्यात अनेक टप्पे असतात जे आपल्या जगण्याची दिशा बदलतात ज्या पैकी एक आहे पालक होणे. पालकत्व आपल्या जगण्याची दिशा आणि आपल्या विचार करण्याची पद्धत हे दोन्ही बदलून टाकते. जेव्हा आमची मुलगी आमच्या आयुष्यात आली तेव्हा माझे आणि माझ्या पत्नीचे आयुष्य पूर्णत्वाच्या दिशेने जाऊ लागले. आम्ही तिला दत्तक घेतलं तेव्हा ती फक्त चार महिन्यांची होती.
जेव्हा आम्ही मूल दत्तक घ्याचा निर्णय घेतला तेंव्हा कायद्यानुसार CARA (भारतात दत्तक घेण्यासाठी नोडल एजन्सी) आम्ही नोंदणी केली. अडीच वर्षांच्या प्रतीक्षेनंतर आम्हाला कळवण्यात आले की आम्हाला एक मुलगी मिळाली आहे, तेव्हा आम्ही लगेच स्वीकारले आणि सर्व कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण केली. आमची मुलगी एक अत्यंत आनंदी आणि उत्साही मुलगी आहे. आमच्या मुलीला तिच्या जन्मदात्या पालकांनी जंगलात सोडून दिले होते, जिथे तिला मुंग्या आणि किडे चावले आणि तिला खूप इन्फेकशन झाले. इमरजंसी ऍम्ब्युलन्स वाल्यांच्या प्रसंगावधानाने ती वाचली. जेम्व्हा आम्हा डॉक्टरनं सांगितले की तिला इन्फेकशन मूळे किडनीचं आजार असू शकतो. मुलाला मोठा करतं सर्वात विलक्षण अनुभव असतो जेम्व्हा आपला मूल नवीन नवीन गोष्टी शिकत, पाहत आणि खूप आनंदी राहत.
कोणताही आजारपण हे आजार सहन करणाऱ्यासाठी दुःखाचे कारण असता, आजारपणामुळे मोठी माणसेही कंटाळून जातात. यासाचे मुख्य कारण आजाराबरोबर येणारी बंधने असतात. जरी आम्ही तिला सर्वप्रकारे सांभाळू शकतो तरी तिचे दुखणे आम्ही स्वतःकडे घेऊ शकत नाही हे आमचे दुःख आहे. एवढ्या छोटा बाळ ते सहन करेल हा विचार आमच्यासाठी खूप वेदनादायी आहे. आपल्या बाळाला साधा खरचटलं तरी मन चिंतेनी भरून जात हे आम्ही आई बाबा झाल्यावर प्रथमच प्रखरतेने जाणवलं. देवाच्या दयेनी आमची मुलगी सुखरूप आहे आणि तिला कोणताही आजार नाही.
असा अंदाज आहे की भारतात ३ कोटी अनाथ आणि सोडून दिलेली मुले आहेत, त्यापैकी पाच लाखही बालसंगोपन संस्थेपर्यंत पोहोचलेले नाहीत आणि दरवर्षी दत्तक घेण्यासाठी फक्त ३०००-४००० दिले जातात. सोडण्यात आलेल्या १० पैकी ९ मुले, मुली आहे हे जाणून घेणे आणखी चिंताजनक आहे. भारतात, जवळपास २६००० पेक्षा जास्त पालक आहेत जे मूल दत्तक घेण्याची वाट पाहत आहेत तर दत्तक घेण्यासाठी कायदेशीररित्या मुक्त मुलांची संख्या खूपच कमी आहे. ही विरोधाभासी परिस्थिती आहे जिथे एकीकडे मोठ्या संख्येने पालक मूल दत्तक घेण्यास इच्छुक आहेत, दुसरीकडे, दत्तक घेण्यासाठी किंवा बालसंगोपन संस्थेत राहण्यासाठी जास्त मुले उपलब्ध नाहीत. जेव्हा कोणतेही मूल सोडून दिले जाते (जन्मानंतर लगेचच), त्यांना अमानुष पद्धतीने फेकले जाते – गळती, कचरा, झुडपे, कचराकुंड्या, रस्त्याच्या कडेला इ. फेकून दिलेली नवजात अर्भकं जेमतेम झाकल्यासारखी होती. ते अति तापमान, पाऊस, कीटक चावणे, जखम इत्यादींच्या संपर्कात येतात. त्यांना मदत मिळेपर्यंत हे त्यांच्या आरोग्यावर परिणाम करते, तर अनेक मुलांचा मदत किंवा आधार नसल्यामुळे मृत्यू झाला होता.
बालसंगोपन संस्थांना या मुलांना स्वीकारण्याचे अधिकार दिलेले आहेत, त्यांनी त्यांच्या आवारात पाळणे लावले आहेत जेणेकरुन लोक सुरक्षितपणे मुलाला तेथे ठेवू शकतील. तथापि, लोक अशा सुरक्षित वातावरणात मुलाला ठेवत नाहीत हे खूप दुःखद आहे. याची काही कारणे आहेत, उदाहरणार्थ बालसंगोपन संस्थांबद्दल जागरूकता नसणे, आजूबाजूला सीसीटीव्ही, कोणीतरी ते पाहतील, पोलिसांच्या हाती लागण्याची भीती इ. स्वेच्छेने सुरक्षित हस्तांतरित करण्यापेक्षा ते अमानुष मार्ग का पसंत करतात.
समस्या जटिल आणि आव्हानात्मक आहे. याचे निराकरण करण्यासाठी माझ्याकडे पूर्ण उपाय नाही, परंतु बालसंगोपन संस्था आणि पाळणा स्थाने संदर्भात जागरूकता वाढवण्यासाठी प्रयत्न करून सुरुवात करू इच्छितो. जर लोकांना किमान ते कुठे आहेत हे माहित असेल तर, अमानुष मार्गांनी विल्हेवाट लावण्याऐवजी नको असलेले मूल इच्छित बालसंगोपन संस्थेत पोहोचण्याची शक्यता वाढते. त्यामुळे रुग्णालय, दत्तक संस्था, अनाथाश्रम, पालनपोषण गृहे, इत्यादींसाठी पाळणा चिन्ह अनिवार्य प्रदर्शन करणे महत्त्वाचे आहे. हे चिन्ह हॉस्पिटल किंवा मीडियाकल स्टोअरच्या चिन्हासारखे आहे जे 24/7 आणि 365 दिवसांच्या अंतरावरून दृश्यमान आहे. त्याचा सरकारने सक्रियपणे प्रचार केला पाहिजे जेणेकरून लोकांना त्यांच्या मुलांना सोडून द्यायचे असले तरी ते त्यांना किमान अशा ठिकाणी सोडतात जिथे त्यांना प्राथमिक प्राथमिक उपचार मिळू शकतील. शिवाय अशा घटना प्रामुख्याने महामार्ग, रस्ते, शहराच्या हद्दीबाहेरील वनक्षेत्र इत्यादींवर आढळतात. मला असेही वाटते की रस्ता सुरक्षा माहिती चिन्हांचा भाग म्हणून पाळणा चिन्ह देखील समाविष्ट केले पाहिजे. हे चिन्ह पेट्रोल पंप, फूड कोर्ट किंवा अगदी टॉयलेट सुविधेच्या चिन्हासारखेच आहे जे त्याच्या जवळचे अंतर आणि दिशा दर्शवते. जर पाळणा चिन्ह अनिवार्य केले तर ते अनिवार्य करणारा भारत हा जागतिक स्तरावर पहिला देश असेल.
या व्यतिरिक्त, देशव्यापी अंमलबजावणीसाठी तामिळनाडू सरकारच्या “द क्रॅडल बेबी स्कीम” चे पुनरावलोकन करणे देखील महत्त्वाचे आहे ज्यात स्वयंसेवा आणि सरकारी एजन्सीकडे मुलांना सोपवण्याची तरतूद आहे. सरकार बालसंगोपन संस्थांचा वापर करण्यास प्रोत्साहन देण्यासाठी सोडून देणाऱ्या कुटुंबांना काही फायदे देखील देऊ शकतात. सोडून देणे टाळण्यासाठी त्यांनी समुपदेशन करावे, त्यांनी पुढे आल्यास गोपनीयतेची खात्री करावी, मुलाची आर्थिक काळजी घेता येत नसेल तर आर्थिक पाठबळ द्यावे इ. पूर्वीच्या बाळंतपणात कुटुंबात मुली आहेत हे डॉक्टरांना माहीत असल्यास कुटुंबांसाठी समुपदेशन अनिवार्य केले जाऊ शकते. मी हे सरकारमधील संबंधित अधिकाऱ्यांना कळवले आहे आणि त्यांनी बाल संगोपन संस्थांना तात्काळ प्रभावाने पाळणा आणि योग्य चिन्हे बसविण्याचे आदेश दिले आहेत. माझ्या सूचनेवर त्वरीत कारवाई केल्याबद्दल मी CARA चा आभारी आहे. यापुढे बाल संगोपन संस्थांना पुढील मार्गदर्शन आणि प्रशिक्षण दिले जावे आणि ते प्रत्येक जिल्ह्यात लागू केले जाईल याची खात्री करावी. मी आमच्या माननीय पंतप्रधानांना त्यांच्या आगामी मन की बात कार्यक्रमात याबद्दल बोलण्याची विनंती केली आहे. आपल्या मुलांचे भविष्य सुरक्षित करण्यासाठी मी एक छोटेसे पाऊल उचलले आहे. तुमच्याकडे काही सूचना असल्यास कृपया थेट माझ्याशी संपर्क साधा.
लेख: विद्याधर प्रभुदेसाई हे ठाणे महानगरपालिकेचा द्वितीय सर्वोच्च नागरी दर्जा, ठाणे गौरव पुरस्काराचे मानकरी आहेत. @vaprabhudesai या ट्विटर आय डी वर त्याच्याशी संपर्क साधता येईल.