जळगाव लाईव्ह न्यूज । ५ ऑगस्ट २०२२ । पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी स्वतन्रताच्या अमृत मोहत्सव वर्ष निंमित हार घर तिरंगा उपक्रमासाठी आवाहन केले आहे. देशभरातील नागरिक मोहिमेला उत्स्फुर्तपणे प्रतिशत देत आहेत. तिरंगा घरी घेऊन जात आहेत. भारतात एक काळ असा होता कि, राष्ट्रध्वज कोणालाही वापरण्यास मर्यादा घालून दिली होती. जेव्हा घटनेत बदल झाला. त्या नंतर मर्यादा शिथिल करण्यात आल्या. राष्ट्र ध्वजाचा मान राखणे प्रत्येकाचे आद्य कर्तव्य आहे. स्वतंत्र दीना निमित्त आपण देखील आपले घर, अस्तापना, संस्था किंव्वा इतर ठिकणी राष्ट्रध्वज लावणार असाल तर त्यापूर्वी आपणास राष्ट्र दव्याजाची आदर्श आचार संहिता. जाणून घेणे आवक्षयक आहे. चुकूनही आपल्या हातातून त्याचा अवमान होऊ नये यासाठी संपूर्ण लेख नक्की वाचा.
राष्ट्रध्वज तयार करण्यासाठी कोणती सामग्री वापरली जाऊ शकते?
भारतीय ध्वज संहितेच्या परिच्छेद 1.3 आणि 1.4 नुसार, राष्ट्रध्वज आयताकृती आकाराचा असेल. ध्वज कोणत्याही आकाराचा असू शकतो परंतु राष्ट्रध्वजाच्या लांबी आणि उंचीचे (रुंदी) गुणोत्तर 3:2 असावे.
मी माझ्या घरी राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करू शकतो का?
30 डिसेंबर 2021 च्या आदेशानुसार भारतीय ध्वज संहिता, 2002 मध्ये सुधारणा करण्यात आली आणि पॉलिस्टर किंवा मशीनपासून बनवलेल्या राष्ट्रीय ध्वजांना परवानगी देण्यात आली. आता, राष्ट्रध्वज हाताने बनवलेला आणि हाताने विणलेला किंवा मशीनने बनलेला, कापूस/पॉलिस्टर/लोर/रेशीम/खादी बंटिंगचा असेल.
राष्ट्रध्वजाचा आकार आणि गुणोत्तर किती आहे?
भारतीय ध्वज संहितेच्या परिच्छेद २.२ नुसार, सार्वजनिक सदस्य, खाजगी संस्था किंवा शैक्षणिक संस्था राष्ट्रध्वजाच्या सन्मान आणि सन्मानानुसार सर्व दिवस किंवा प्रसंगी राष्ट्रध्वज फडकावू शकतात/प्रदर्शन करू शकतात.
उघड्यावर/घरात राष्ट्रध्वज फडकवण्याची वेळ काय आहे?
भारतीय ध्वज संहिता, 2002 मध्ये 20 जुलै 2022 च्या आदेशानुसार सुधारणा करण्यात आली आणि भारतीय ध्वज संहितेच्या भाग-II च्या परिच्छेद 2.2 चे खंड (xi) खालील कलमाने बदलण्यात आले:- “जेथे ध्वज उघड्यावर प्रदर्शित केला जातो किंवा सार्वजनिक सदस्याच्या घरावर प्रदर्शित केला जातो, तो रात्रंदिवस फडकू शकतो;”
माझ्या घरी राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करताना मी काय लक्षात ठेवले पाहिजे?
जेव्हा जेव्हा राष्ट्रध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो सन्मानाचे स्थान व्यापलेला असावा आणि तो स्पष्टपणे लावला गेला पाहिजे. खराब झालेला किंवा विस्कटलेला राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करू नये.
राष्ट्रध्वजाचे चुकीचे प्रदर्शन टाळण्यासाठी मी काय लक्षात ठेवले पाहिजे?
राष्ट्रध्वज उलट्या पद्धतीने प्रदर्शित करू नये; म्हणजे; भगवा पट्टी तळाची पट्टी नसावी
खराब झालेला किंवा विस्कटलेला राष्ट्रध्वज प्रदर्शित केला जाऊ नये
राष्ट्रध्वज कोणत्याही व्यक्तीला किंवा वस्तूला अभिवादन करताना बुडवला जाऊ नये
इतर कोणताही ध्वज किंवा बंटिंग राष्ट्रध्वजापेक्षा उंच किंवा वर किंवा शेजारी ठेवू नये; किंवा ज्या ध्वजावरून राष्ट्रध्वज फडकवला जातो त्या फ्लॅगमास्टवर किंवा त्याच्या वर फुले किंवा हार किंवा चिन्हासह कोणतीही वस्तू ठेवता येणार नाही.
राष्ट्रध्वजाचा वापर फेस्टून, रोझेट, बंटिंग किंवा इतर कोणत्याही प्रकारे सजावटीसाठी केला जाऊ नये.
राष्ट्रध्वज जमिनीला किंवा जमिनीला किंवा पाण्यात असलेल्या पायवाटेला स्पर्श करू देऊ नये
राष्ट्रध्वजाची हानी होईल अशा प्रकारे तो प्रदर्शित किंवा बांधला जाऊ नये
राष्ट्रध्वज एकाच मास्टहेडवरून (ध्वजाच्या खांबाचा वरचा भाग) इतर कोणत्याही ध्वज किंवा ध्वजांसह एकाच वेळी फडकवू नये.
राष्ट्रध्वजाचा वापर स्पीकरच्या डेस्कवर झाकण्यासाठी केला जाणार नाही किंवा तो स्पीकरच्या व्यासपीठावर लावला जाणार नाही.
राष्ट्रध्वज कोणत्याही व्यक्तीच्या कमरेच्या खाली परिधान केलेला पोशाख किंवा गणवेश किंवा इतर कोणत्याही वर्णनाचा भाग म्हणून वापरला जाणार नाही किंवा तो उशी, रुमाल, रुमाल, अंतर्वस्त्र किंवा कोणत्याही ड्रेस सामग्रीवर भरतकाम किंवा छापला जाऊ नये.
भारतीय राष्ट्रध्वजाचा अपमान रोखण्यासाठी काही नियम आहेत का?
होय. “द प्रिव्हेंशन ऑफ इन्सल्ट्स टू नॅशनल ऑनर ऍक्ट, 1971” च्या कलम 4 ते कलम 2 च्या स्पष्टीकरणानुसार, खालील गोष्टी पाळल्या पाहिजेत:
राष्ट्रीय ध्वजाचा वापर खाजगी अंत्यसंस्कारांसह कोणत्याही स्वरूपात केला जाणार नाही.
राष्ट्रध्वज कोणत्याही व्यक्तीच्या कमरेच्या खाली परिधान केलेला पोशाख किंवा गणवेश किंवा इतर कोणत्याही वर्णनाचा भाग म्हणून वापरला जाणार नाही किंवा तो उशी, रुमाल, रुमाल, अंतर्वस्त्र किंवा कोणत्याही ड्रेस सामग्रीवर भरतकाम किंवा छापला जाऊ नये.
राष्ट्रध्वजावर कोणतेही अक्षर असू नये
राष्ट्रध्वज गुंडाळण्यासाठी, प्राप्त करण्यासाठी किंवा वस्तू वितरित करण्यासाठी वापरला जाऊ नये
राष्ट्रीय ध्वज कोणत्याही वाहनाच्या बाजू, मागे आणि वरचा भाग झाकण्यासाठी वापरला जाणार नाही.
राष्ट्रध्वज उघड्यावर/सार्वजनिक इमारतींवर प्रदर्शित करण्याचा योग्य मार्ग कोणता?
जेव्हा राष्ट्रध्वज भिंतीवर सपाट आणि आडवा प्रदर्शित केला जातो तेव्हा भगवा बँड सर्वात वरचा असावा आणि जेव्हा अनुलंब प्रदर्शित केला जातो तेव्हा भगवा पट्टी राष्ट्रध्वजाच्या संदर्भात उजवीकडे असावी, म्हणजेच ती व्यक्तीच्या डावीकडे असावी. त्याचा सामना करणे.
जेव्हा एखाद्या कर्मचा-यांकडून क्षैतिज किंवा कोनात खिडकी, बाल्कनी किंवा इमारतीच्या समोर राष्ट्रध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा भगवा पट्टी कर्मचा-यांच्या दूरच्या टोकाला असावी.
Q11. राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवावा?
भारत सरकारच्या निर्देशांशिवाय राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. अर्ध्या मास्टवर फडकल्यावर, राष्ट्रध्वज प्रथम कर्मचार्‍यांच्या शिखरावर/शिखरावर फडकवला जाईल, नंतर अर्ध्या मस्तकावर खाली केला जाईल. दिवसासाठी राष्ट्रध्वज खाली ठेवण्यापूर्वी, तो पुन्हा त्याच्या शिखरावर चढवला पाहिजे.
मी माझ्या कारवर राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करू शकतो का?
भारतीय ध्वज संहिता, 2002 च्या परिच्छेद 3.44 नुसार मोटर कारवर राष्ट्रीय ध्वज ठेवण्याचा विशेषाधिकार फक्त खालील व्यक्तींसाठी मर्यादित आहे.
राष्ट्रपती
उपाध्यक्ष
राज्यपाल आणि लेफ्टनंट गव्हर्नर
भारतीय मिशन/पोस्टचे प्रमुख
पंतप्रधान
कॅबिनेट मंत्री, राज्यमंत्री आणि केंद्राचे उपमंत्री
राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाचे मुख्यमंत्री आणि कॅबिनेट मंत्री
लोकसभेचे अध्यक्ष, राज्यसभेचे उपाध्यक्ष, लोकसभेचे उपसभापती, राज्यांमधील विधानपरिषदांचे अध्यक्ष, राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमधील विधानसभेचे सभापती, राज्यांमधील विधान परिषदेचे उपाध्यक्ष, विधानसभेचे उपसभापती राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेश
भारताचे सरन्यायाधीश
सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश
उच्च न्यायालयांचे मुख्य न्यायाधीश
उच्च न्यायालयांचे न्यायाधीश
इतर राष्ट्रांच्या ध्वजांसह आपण भारतीय राष्ट्रध्वज कसा प्रदर्शित करू शकतो?
भारतीय ध्वज संहितेच्या परिच्छेद 3.32 नुसार, जेव्हा राष्ट्रीय ध्वज इतर देशांच्या ध्वजांसह एका सरळ रेषेत प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा राष्ट्रध्वज अगदी उजवीकडे असेल. इतर राष्ट्रांचे ध्वज राष्ट्रांच्या नावांच्या इंग्रजी आवृत्त्यांनुसार वर्णमाला क्रमाने अनुसरण करतील.
बंद वर्तुळात ध्वज फडकवल्यास, राष्ट्रध्वज प्रथम फडकवला जातो आणि त्यानंतर घड्याळाच्या दिशेने इतर राष्ट्रांचे ध्वज फडकवले जातात. ओलांडलेल्या कर्मचार्‍यांकडून दुसर्‍या ध्वजासह भिंतीवर ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा, राष्ट्रध्वज उजवीकडे असेल आणि त्याचे कर्मचारी इतर ध्वजाच्या कर्मचार्‍यांसमोर असतील.
जेव्हा राष्ट्रध्वज इतर राष्ट्रांच्या ध्वजांसह फडकवला जातो तेव्हा ध्वज मास्ट समान आकाराचा असावा.
राष्ट्रध्वजाची विल्हेवाट कशी लावावी?
भारतीय ध्वज संहितेच्या परिच्छेद २.२ नुसार, राष्ट्रध्वजाची हानी झाल्यास, राष्ट्रीय ध्वजाच्या प्रतिष्ठेचा विचार करून, शक्यतो जाळून किंवा इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे, एकांतात तो संपूर्णपणे नष्ट केला जाईल.
कागदाचा बनलेला राष्ट्रध्वज सर्वसामान्य जनतेने फडकवला तर हे ध्वज जमिनीवर टाकून देऊ नयेत. राष्ट्रध्वजाची प्रतिष्ठा लक्षात घेऊन हे खाजगीत टाकून द्यावेत.
